Niedobór lub nadmiar elektrolitów – jak zadbać o równowagę elektrolitową?
Czas czytania: około 6 minut
Jakie objawy są związane z niedoborem lub nadmiarem elektrolitów? Co zrobić, gdy je zauważymy? Kiedy udać się do lekarza? W jaki sposób sportowcy mogą zadbać o równowagę elektrolitową? Na te i inne pytania odpowiada fizjoterapeuta.
Czym jest gospodarka elektrolitowa?
Elektrolity są kluczowe dla utrzymania homeostazy, prawidłowej pracy mięśni, serca i nerwów oraz równowagi wodno-kwasowo-zasadowej. Ich stężenie powinno być precyzyjnie utrzymywane, aby zapobiegać konsekwencjom zdrowotnym związanym z niedoborami i nadmiarami.
Najważniejsze elektrolity w organizmie to:
- sód (Na⁺),
- potas (K⁺),
- wapń (Ca²⁺),
- magnez (Mg²⁺),
- chlorki (Cl⁻),
- fosforany (PO₄³⁻),
- wodorowęglany (HCO₃⁻).
Za utrzymanie gospodarki elektrolitowej odpowiadają głównie nerki, hormony, układ pokarmowy, układ oddechowy i skóra.
Nerki poprzez filtrację, resorpcję i wydzielanie decydują o ilości jonów sodu, potasu, chlorków czy wodorowęglanów wydalanych razem z moczem. Wszystko to zachodzi pod ścisłą kontrolą hormonów. Całość uzupełniana jest o pracę jelit (wchłanianie elektrolitów z pokarmem), skórę (która podczas pocenia wydala sód i potas) oraz układ oddechowy (regulujący gospodarkę poprzez kontrolę stężenia dwutlenku węgla).
Niedobór elektrolitów – objawy i przyczyny
Już pierwsze objawy związane z niedoborami elektrolitów powinny nas zaniepokoić. Każdy elektrolit w za małej ilości będzie dawać inne objawy i tak odpowiednio:
- niedobór sodu będzie związany z nudnościami, wymiotami, bólami głowy i ogólnym osłabieniem,
- za mała ilość potasu może powodować zaparcia, osłabienie mięśni i kurcze oraz zaburzenia rytmu serca,
- niedobory wapnia i magnezu skutkują skurczami mięśni, drgawkami oraz zaburzeniami rytmu serca,
- fosforany w niedoborze mogą objawiać się osłabieniem mięśni, zaburzeniami oddychania i bólami kostnymi a nawet niektórymi zaburzeniami neurologicznymi.
Niedobory elektrolitów mogą być związane w wieloma przyczynami. Przede wszystkim z utratą płynów (nadmierne pocenie się związane z wysiłkiem fizycznym, gorączką czy upałami, biegunki i wymioty oraz krwotoki) oraz nieprawidłową dietą (dieta uboga w warzywa, owoce i produkty pełnoziarniste, alkoholizm oraz nieprawidłowo dobrane diety odchudzające).
Ponadto niedobory elektrolitów mogą wynikać z chorób, takich jak zaburzenia pracy nerek, zaburzenia hormonalne czy choroby przewodu pokarmowego, a także z przewlekłego stresu, zatruć i ciężkich infekcji czy przyjmowania niektórych leków (diuretyki pętlowe, glikokortykosteroidy, leki moczopędne).
Nadmiar elektrolitów – objawy i przyczyny
Gdy dochodzi do zaburzenia gospodarki elektrolitowej ze względu na nadmiar pierwiastków, to objawy też są uzależnione od ich typu i tak:
- nadmiar sodu jest związany z ogólnym niepokojem i drażliwością oraz silnym pragnieniem, w niektórych przypadkach mogą pojawić się drgawki,
- za duża ilość potasu może się manifestować osłabieniem mięśni, mrowieniem, drętwieniem oraz zatrzymaniem akcji serca w skrajnych przypadkach,
- nadmiar wapnia związany jest z nudnościami, zaparciami, dużym pragnieniem i wielomoczem, osłabieniem, sennością i zaburzeniami rytmu serca.
- nadmiar magnezu objawia się sennością, obniżeniem ciśnienia krwi, osłabieniem odruchów i przy bardzo wysokich stężeniach zatrzymaniem akcji serca i oddechu,
- za dużo fosforanów może powodować świąd skóry, bóle stawów i kości, skurcze mięśni i zaburzenia rytmu serca.
Nadmiar elektrolitów może być powodem przede wszystkim nieodpowiedniej diety, czyli np. nadmiernego spożycia soli lub nadmiernej suplementacji. Ponadto zażywanie niektórych leków, niewydolność nerek, nadczynność przytarczyc i choroby nowotworowe mogą zaburzać gospodarkę elektrolitową.
Co zrobić, gdy zauważymy niepokojące objawy zaburzeń elektrolitowych
W związku z tym, że objawy związane z niedoborami i nadmiarem elektrolitów są nieswoiste, trudno jest samodzielnie zdiagnozować zaburzenia elektrolitowe.
Każde nagłe osłabienie, zaburzenie rytmu serca, drgawki, silne skurcze mięśni należy skonsultować niezwłocznie z lekarzem. Przy nasilonych objawach pomoc medyczna będzie polegać na badaniu, diagnostyce i znalezieniu źródła problemu.
W przypadku podejrzeń zaburzeń elektrolitowych można wykonać jonogram. To badanie laboratoryjne, oceniające stężenie najważniejszych jonów i wykonywane jest na podstawie próbki krwi żylnej.
Na podstawie otrzymanych wyników stosuje się leczenie – dożylne uzupełnianie brakujących lub usuwanie nadmiarowych jonów. W przypadku lekkich objawów zazwyczaj wystarcza odpoczynek i sięganie po płyny z elektrolitami.
Ważna jest również profilaktyka. Przede wszystkim powinna być zabezpieczona podaż elektrolitów z pożywienia. Dieta bogata w warzywa, owoce i produkty pełnoziarniste będzie w tym przypadku podstawą działań profilaktycznych. Unikamy nadużywania suplementów i stosowania leków moczopędnych bez zaleceń lekarza.
Zaburzenia elektrolitowe u sportowców
Szczególnie narażeni na zaburzenia elektrolitowe są sportowcy. Po wysiłku bardzo często obserwują objawy związane z niedoborami elektrolitów, które najczęściej zostały usunięte wraz z potem. W przypadku sportowców ważna jest regeneracja, ponieważ przyspiesza ona odbudowę zasobów energetycznych i wyrównanie równowagi jonowej, przez co organizm szybciej wraca do homeostazy.
Podstawą regeneracji u sportowców jest:
- odpoczynek, w tym jakościowy sen,
- prawidłowa suplementacja,
- lekkie ćwiczenia (aktywność o niskiej intensywności),
- zabiegi fizykalne, jak masaże czy krioterapia.
Również presoterapia, czyli mechaniczny drenaż limfatyczny jest elementem regeneracji potreningowej. Poprawia ona krążenia limfy i krwi żylnej i przyspiesza usuwanie produktów przemiany materii. Nie wpływa bezpośrednio na wyrównanie elektrolitów, natomiast poprawia transport płynów i odciąża układ krążenia wspierając osiąganie równowagi wodno-elektrolitowej.
Oczywiście zakres działania presoterapii jest znacznie szerszy i obejmuje m.in.
- przyspieszenie regeneracji mięśni,
- redukcję sztywności mięśni,
- zwiększenie wydolności organizmu i zmniejszenie ryzyka kontuzji.
Dla sportowców stworzyliśmy mobilne aparaty do drenażu limfatycznego, które posiadają 6 różnych programów terapeutycznych (w tym: Rozgrzewka, Regeneracja, Terapia pourazowa). Z aparatów można korzystać w plenerze, np. po treningu czy zawodach sportowych.
Zobacz też inne nasze artykuły, np.:
- Data wpisu: 28 sierpnia 2025
- Kategoria: Profilaktyka
