Słoniowacizna nóg – czym jest i jak nie dopuścić do jej rozwoju?

Słoniowacizna (elefantiaza) to nieprzyjemna, uciążliwa choroba, którą bardzo trudno wyleczyć. Stosunkowo łatwo jednak zdiagnozować problem i zatrzymać jego rozwój na wcześniejszych etapach. W jaki sposób? Zapraszamy do lektury.

Czym jest słoniowacizna kończyn dolnych?

Słoniowacizna (z łac. elefantiaza, a potocznie też słoniowatość) to zaawansowane stadium obrzęku limfatycznego. Powstaje na skutek nieleczonego zastoju limfy, czyli zaburzeń odprowadzania chłonki do węzłów chłonnych. Problem najczęściej dotyczy kończyn, zwłaszcza nóg.

Początkowo obrzęk ma formę utajoną. Kiedy zaczyna być widoczny, najpierw może schodzić sam po  odpoczynku z uniesioną kończyną, ale z czasem to rozwiązanie przestaje wystarczać. Jeżeli dalej wdraża się odpowiedniego leczenia, obrzęk w stadium samoistnie nieustępującym przeradza się w słoniowaciznę.

Słoniowacizna nóg – przyczyny

Słoniowacizna kończyn jest efektem ignorowania dotychczasowych objawów i nieleczenia (lub też nieskutecznego leczenia) wcześniejszych stopni obrzęku limfatycznego. Ma natomiast swoje źródła w problemach z układem limfatycznym, a dokładniej z nadprodukcją chłonki albo niewydolnością naczyń i węzłów w przekazywaniu jej dalej.

Wyróżnia się dwa rodzaje obrzęku - pierwotny i wtórny. Pierwotny jest powodowany wadami wrodzonymi - naczyń limfatycznych może być za mało lub mogą być za wąskie, by radzić sobie z chłonką produkowaną przez organizm. 

Przyczynami wtórnego obrzęku limfatycznego są m.in.:

• uszkodzenie naczyń limfatycznych,
• uraz,
• niewydolność żylna,
• stan zapalny naczyń chłonnych,
• choroby stawów,
• powikłania pooperacyjne, zwłaszcza w leczeniu nowotworów, które wymagały wycięcia części węzłów chłonnych.

Objawy słoniowacizny

Obrzęk limfatyczny najpierw jest miękki i łatwy do zmniejszenia, z czasem jednak powiększa się, twardnieje i jest coraz trudniejszy do leczenia. Kiedy dochodzi do etapu słoniowacizny kończyn, opuchlizna jest już bardzo duża i twarda, skóra rogowacieje, jest wrażliwa, a powstające między fałdami skóry rany trudno się goją. Duży obrzęk siłą rzeczy powoduje też uczucie ciężkości i ograniczenie ruchomości kończyny. Słoniowatość, w przeciwieństwie do początkowych etapów choroby, może też być bolesna.

Słoniowacizna – leczenie

Jak już wspomnieliśmy, proces leczenia w tym stadium choroby jest bardzo trudny i żmudny. Może trwać nawet kilka miesięcy i - w zależności od dokładnej przyczyny obrzęku - może wyglądać nieco inaczej. Lekarz może przepisać leki do stosowania wewnętrznego, ale kluczowe w przypadku walki ze słoniowacizną są drenaż limfatyczny i terapia uciskowa.

Drenaż limfatyczny to masaż, mający na celu pobudzenie układów krwionośnego i limfatycznego do pracy oraz przepchnięcie zalegającej chłonki w kierunku węzłów chłonnych, z których organizm odprowadzi ją dalej samodzielnie. Taki zabieg może być prowadzony manualnie przez wykwalifikowanego fizjoterapeutę lub mechanicznie, za pomocą profesjonalnego aparatu do drenażu z mankietem zakładanym na daną partię ciała.

Terapia uciskowa (kompresjoterapia) polega na noszeniu specjalnie dobranej odzieży lub bandaży, które utrzymują efekty zabiegów i zapobiegają lub co najmniej ograniczają ponowne powiększanie się słoniowatości nóg. To rozwiązania, które pobudzają mięśnie do pracy, a dzięki temu wzmacniają naturalny odpływ płynu limfatycznego w górę ciała.

W zależności od kondycji pacjenta wdrożyć można także kinezyterapię, czyli rehabilitację ruchową. Lekkie, proste ćwiczenia dostosowane do możliwości pacjenta nie tylko działają pozytywnie na obrzęk, ale dają pacjentowi także poczucie sprawczości i kontroli oraz usprawniają go fizycznie. Trzeba jednak pamiętać (i zwrócić na to uwagę chorego), że zbyt intensywna praca może przynieść skutek odwrotny od zamierzonego.

W leczeniu słoniowacizny nóg bardzo ważna jest też uważna pielęgnacja skóry - delikatne oczyszczanie jej i kremowanie odpowiednimi preparatami ochronnymi.

Czasem stan pacjenta jest na tyle poważny, że konieczna staje się operacja. Zabieg chirurgiczny polega na wycięciu części tkanki - niesie on jednak ze sobą ryzyko, dlatego sięga się po to rozwiązanie tylko w naprawdę trudnych przypadkach słoniowatości.

Jak zapobiec słoniowaciźnie kończyn dolnych?

Przede wszystkim nie należy bagatelizować obrzęków - już te samoczynnie zanikające, ale pojawiające się regularnie powinny skłonić do wizyty u specjalisty. Następnie należy wdrażać działania profilaktyczne, takie jak odpowiednia ilość ruchu, zdrowa dieta i inne zalecone przez lekarza.

Jeżeli obrzęki wciąż nawracają, warto rozważyć zakup aparatu do domowego drenażu limfatycznego. W naszej ofercie dostępne są proste w obsłudze modele, jak CarePump LITE4 lub CarePump LITE6, które umożliwiają samodzielną terapię. Należy jedynie wcześniej skonsultować stosowanie drenażu z lekarzem.